Effecten op je gezondheid

Ieder mens heeft een biologische klok, die ervoor zorgt dat allerlei processen in het lichaam in een vast dag-nachtritme verlopen. Dit heet ook wel het circadiane ritme (vanuit Latijn: ‘ongeveer een dag’). Bij de meeste mensen is de omlooptijd van de biologische klok iets langer dan 24 uur. Om de biologische klok af te stemmen op de omgeving, wordt deze interne klok elke dag bijgesteld aan de hand van daglicht. Je biologische klok stuurt bijvoorbeeld aan:

• wanneer je slaperig wordt of juist wakker bent (slaap-waakritme)
• je lichaamstemperatuur
• de aanmaak van hormonen, zoals melatonine en cortisol
• je spijsvertering en hoe je lichaam omgaat met eten

Deze processen zijn normaliter goed op elkaar afgestemd zolang je overdag, als het licht is, actief bent en slaapt als het donker is. Je hersenen, darmen, hormonen en zelfs je cellen ‘weten’ dan wat ze moeten doen en wanneer. Er is een optimaal ‘tijdstip van de dag’ voor veel processen. Als alle interne klokken zowel goed op elkaar als op de omgeving zijn afgestemd, zorgt dat voor optimale gezondheid.

 

 

Bij nachtarbeid verstoor je dat natuurlijke ritme van je lichaam. Je bent dan wakker en actief wanneer je lichaam eigenlijk wil rusten (biologische nacht) en je probeert te slapen terwijl het lichaam juist klaar is om actief te zijn. Je gedrag loopt niet meer in de pas met je biologische klok en de natuurlijk licht-donkercyclus.

Dat kan leiden tot allerlei klachten op lange en korte termijn, bijvoorbeeld:

• Je lichaam raakt in de war.
  Omdat je organen actief zijn als je eigenlijk zou moeten slapen, raken je systemen uit balans. Denk aan je immuunsysteem, bloeddruk en stofwisseling. Alles werkt net een beetje minder goed op het verkeerde moment.
• Slaap wordt slechter.
  Normaal maakt je lichaam ’s avonds het hormoon melatonine aan, dat je slaperig maakt. Maar als je tijdens de nachtdienst in fel licht zit en actief bent, dan remt dat de melatonine-aanmaak, waardoor je onder andere moeilijker in slaap valt als je thuiskomt. Ook slaap je vaak korter en minder diep; dit komt doordat het bioritme van je lichaam gewoon in de overdagstand staat.
• Je spijsvertering raakt ontregeld.
  Je lichaam is ’s nachts minder goed in staat om voedsel te verteren. Bijvoorbeeld: je cellen reageren dan slechter op insuline. Insuline zorgt ervoor dat suiker uit je bloed wordt opgenomen. Daardoor blijft er meer suiker in je bloed, wat op de lange termijn het risico verhoogt op overgewicht en diabetes type 2. Ook vetten worden ’s nachts slechter verwerkt.

Uit een rapport van de Gezondheidsraad blijkt dat het risico op gezondheidseffecten toeneemt als je vaker en langer nachtwerk doet. Het advies is dan ook om nachtwerk zoveel mogelijk te beperken. Bespreek daarom regelmatig welke werkzaamheden tijdens de nachtdienst echt noodzakelijk zijn. En misschien zijn er minder nachtwerkers nodig als procedures worden aangepast of domotica wordt ingezet.

Volgens de Gezondheidsraad zijn onderstaande gezondheidseffecten van nachtarbeid wetenschappelijk bewezen.

• Slaapproblemen: nachtarbeid leidt op de korte termijn tot slechtere slaapkwaliteit, verminderde slaapduur en verhoogde vermoeidheid. Nachtwerkers hebben anderhalf tot twee keer zo vaak last van slaapproblemen als dagwerkers.
• Diabetes mellitus type 2: langdurig nachtwerk verhoogt het risico op diabetes aanzienlijk. Bij mensen die veertig jaar nachtarbeid doen, wordt naar schatting één op de vijf van de diabetesgevallen veroorzaakt door nachtarbeid.
• Hart- en vaatziekten: nachtwerkers hebben op lange termijn een verhoogd risico op hart- en vaatziekten en beroertes. Uit onderzoek blijkt dat bij mensen die langdurig nachtarbeid doen (minimaal veertig jaar) bijna één op de vier gevallen van hart- en vaatziekten direct toe te schrijven is aan het werken in de nacht zelf.

 

Uit het onderzoek ‘Inzicht in de impact van nachtwerk en mogelijke oplossingen’ van TNO en RIVM (2023) blijkt dat de kans op een slechte werk-privébalans bij nachtwerkers 2,70 keer zo groot is als bij dagwerkers.

 

 

Nachtwerkers geven in het RIVM-onderzoek aan dat zij door nachtwerk minder tijd met hun familie of partner kunnen doorbrengen en door vermoeidheid op vrije dagen minder behoefte aan sociale contacten hebben of deze zelfs mijden om zich voor te bereiden op de nachtdienst. Dit geldt overigens niet voor alle nachtwerkers. Sommigen geven aan dat zij privétaken juist beter kunnen combineren met nachtdiensten dan met dagdiensten. Begrip en steun vanuit de omgeving kunnen helpen om negatieve ervaringen met nachtarbeid te verminderen.

Sommige nachtwerkers ervaren naast lichamelijke klachten ook een negatieve impact op hun mentale gezondheid. Dit uit zich bijvoorbeeld in minder focus en alertheid, prikkelbaar zijn en somberheid. Nachtwerkers ervaren minder focus of negatieve emoties tijdens het nachtwerk zelf en/of de volgende dag(en), vaak gaat dat samen met vermoeidheid of gebrek aan energie. Niet alle geïnterviewden delen deze ervaringen. Sommigen geven aan in de nacht even goed als, of zelfs beter dan, overdag te functioneren. Nachtwerkers hebben verschillende voorkeuren, dus maatwerk is belangrijk.